سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۲
۱۳:۵۰:۵۵
فرمانداری شهرستان فریدن

پوشش گیاهی

وضعیت پوشش گیاهی و منابع طبیعی :

 

پایگاه و نقش منابع طبیعی بطور اعم و منابع طبیعی تجدید شونده بطور اخص بر هیچکس و هیچ گروهی از ابناء بشر با هر مرام یا مسلکی در انواع مختلف پوشیده نیست .بقاء و ادامه حیات هر انسان بوسیله وابستگی خاص و ویژه به این منابع بستگی تام و کامل دارد و بدون استفاده از این مواهب الهی زندگی بسیار مشکل و یا حتی غیر ممکن خواهد شد. منابع طبیعی تجدید شونده از جمله مراتع یکی از مهمترین منابع طبیعی و اقتصادی میباشد از نظر طبیعی مراتع علاوه بر تامین بخش مهمی از خوراک دامها و تولید محصولات گیاهان دارویی و شیمیایی از مزایای مهمی از قبیل تعدیل آب و هوا ، ممانعت از بروز سیل و حمایت از حیات وحش دارد و حتی امکانات تفریحی و سیاحتی را فراهم می کند و از نظر اقتصادی نیز مرتع به لحاظ تامین علوفه مورد نیاز دامداریها و تولید گوشت و لبنیات و حفظ آب و خاک و گیاه و همچنین قابلیت مهمی در ایجاد اشتغال و درآمد برای بخشی از نیروی کار جامعه داراست . منابع طبیعی نعمت الهی است که در اهمیت انفال همین بس که خداوند کریم در سوره انفال قرآن مجید به این موضوع اشارت فرمودند و انفال را متعلق به خداوند و رسول اکرم (ص) دانسته و طبیعتاً عموم مسلمانان در آن سهیم بوده و دارای نقش خواهند بود . در این نوشتار سعی گردیده است تا به حدود بضاعت و استطاعت اطلاعات , ویژگیهای بارز منابع طبیعی تجدید شونده (مراتع)را در شهرستان فریدن که قسمتی از منطقه فریدن بزرگ یا پرتیکان میباشد در ابعاد مختلف معرفی گردد البته نه بدانسان که حق مطلب ادا گردد بلکه بر سبیل سپاسگزاری و ادای دین :

 

وضعیت پوشش گیاهی
 

پوشش گیاهی مراتع فریدن به لحاظ تعلیف دام، تامین فرآورده های پروتئینی ، حفاظت خاک ، نفوذ آب حاصل از نزولات آسمانی در خاک و وجود گیاهان با ارزش دارویی و خوراکی و غیره از اهمیت بسزایی برخوردار است بطوریکه در کتب تاریخی این ناحیه را منطقه علف خیز با آبی فراوان و مراتعی بی پایان ذکر کرده اند و بر اساس بررسیهای بعمل آمده گونه های غالب تیپ پوشش گیاهی فریدن عبارتند از:

انواع قیاقها Agropyron.sp گونهای تیغ دار Astracantha.sp
کرک Cominia bachtiarica کما Ferula.ovina
گیاهان یکساله Anoel forba قنقالها Contaurea

 

وگیاهان دیگر نظیر بومادران ،موسیر،کده، بروموس،زول،لاله واژگون،ماشک،اسپرس وحشی ،جاشیر ،یال اسبی،جاز،آویشن ،شیرین بیان،قدومه،ارژن،دافنه،

درمنه دشتی،چلغک،جووحشی،باریجه، ریواس،چای کوهی،دم گاوی،چوبک،خوشک،نسترن،شنگ، ،گز ،تره کوهی ،شوید و غیره میباشد که از نظر خوشخوراکی شکل رویش و عمر گیاه بصورت :

۱بوته ای و دایمی ۲علفی و دایمی و غیره است که اکثراً مورد استفاده دام قرار میگیرد.
 
ویژگیهای محصولات فرعی مرتعی:

 

بر کسی پوشیده نیست قدیمی ترین تاریخ علمی جهان مربوط به تاریخ پزشکی میباشد چرا که بشر از روزیکه خود را شناخته است همواره با بیماری و حوادث روبرو , و اولین ماده ای که برای تسکین آلام خود بکار گرفته گیاهان موجود در طبیعت و محیط پیرامونش بوده است . امروزه بیش از نیمی از داروها از گیاهان بدست می آید و استفاده از گیاهان دارویی در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران عزیزبیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و اشتیاق دانشمندان به استفاده از داروهایی گیاهی و حفظ و توسعه روز به روز نمود بیشتری پیدا می کند شهرستان فریدن نیز به لحاظ اقلیم خاص خود زیستگاه بسیاری از گیاهان دارویی , خوراکی و صنعتی میباشد که لازم است به میزان و ارزش اقتصادی تعدادی از آنها پی ببریم.

 

۱کتیرا:

 

بهره برداری از گون کتیرایی و تولید و صادرات صمغ آن سابقه بس طولانی دارد و کتیرا صمغی است با کیفیت متفاوت شامل مفتولی درجه ۱ و خرمنی که از تیغ زدن بخش زیرین یقه گیاه گونه ای گون Astragalus (۸ گونه) تولید میگردد , کتیرا به عنوان شستشو دهنده و ماده ترکیبی در ساخت شامپو و شوینده های گیاهی در ترکیب رنگسازی جهت صنعت نساجی و در صنایع غذایی کاربرد های فراوان دارد و در شهرستان فریدن حدود ۷۰ هزار هکتار از مراتع پوشیده از گون کتیرایی زرد و مفتولی میباشد که میتوان گفت با توجه به اینکه هر سه سال یکبار میبایست گون را تیغ زد سالیانه به میزان ۲۳ هزار هکتار کتیرا از گون استحصال نمود.

 

۲موسیر:

 

غده زیر زمینی گیاه Allium asculonicum از خانواده سوسنها موسیر نامیده می شود که پس از برداشت بصورت قطعاتی حدود با ضمانت ۱ الی ۳ میلیمتر برش طولی داده شده و طی عملیاتی با آب شیرین می شود و به بازار عرضه میگردد , در طب سنتی موسیر بعنوان خلط آور و ضد رماتیسم و ترمیم کننده زخمهای سطحی مصرف داشته و لی امروز عموماً مصرف خوراکی دارد و در شهرستان فریدن حدود یکهزار هکتار از مراتع موسیر خیز میباشد, در صورتیکه بطور صحیح بهره برداری گردد.

 

۳گزانگبین:

 

گزانگبین در منابع مختلف تحت عنواین ترانگبین گون , انگبین گون , گز خوانسار . ترنجبین اصفهان و شهد پارسی نام برده شده است طبق بررسی بعمل آمده انگبین گون از نظر شیمیایی نوع مان محسوب میشود که توسط حشره اس از خانواده psyllidae با نام علمی Cyamophila dicora و در اثر تغذیه آن از شیره گیاه گون با نام Astragalus adsendens به صورت رشته های خمیری بی رنگ و شفاف که بلافاصله در مجاورت هوای محیط خشک شده و به رنگ سفید شکری حاصل می شود گزانگبین ماده ملین و تسکین دهنده است که می تواند در درد سینه و التهاب ریه موثر واقع شده و ناراحتی تنفسی را تا حدودی دفع کند همچنین در درمان سرفه , خشونت سینه و تنگی نفس نقش داشته و می تواند به تقویت دستگاه گوارش و هضم و جذب کمک کند و کاربردی که در حال حاضر دارد در تولید گز , صنایع دارویی و با وجود ۴۰ درصد فروگتوز همانند عسل یکی از منابع غنی این قند کمیاب است که میتوان از فروکتوز آن جهت تولید اسپرماتوزئید در انسان و نیز تزریق به افراد مبتلا به دیابت استفاده نمود.

با بررسی بعمل آمده در منطقه فریدن بزرگ پرتیکان حدود ۲۰۰۰۰۰ هکتار گون گزی داریم که از قدیم الایام مردمان منطقه با برداشت این محصول امرار معاش نموده و در چند سال گذشته متاسفانه به دلیل نامعلومی مراتع دارای گون گزی فاقد حشره پسیل مولد گز میباشد و صرفاً در برخی مناطق بصورت لکه های کوچک وجود دارد که در این خصوص موضوع در حال بررسی است که امید است مسئولین محترم همکاری لازم در انجام تحقیقات لازم بمنظور برگردان گزانگبین به حالت اولیه می رود در هر حال شهرستان فریدن حدود ۲۰ هزار هکتار مراتع گون خیز گز انگبین میباشد که حدود ۱۰ هزار هکتار آن فعال میباشد

علاوه بر محصولات فرعی ذکر شده بالا در مراتع فریدن محصولاتی نظیر باریجهریواس- آویشن-قدومه-شیرین بیان –تره کوهی-شوید کوهی و انواع گیاهان دارویی و خوراکی دیگر تولید میشود.

 

ویژگیهای مراتع در پرورش زنبور عسل:

  

برخی از دانشمندان منابع طبیعی را باور بر این است که توان پرورش زنبور عسل در پهنه زاگرس با اتکا به پوشش گیاهی آن گزینه ای ارجح بر فعالیت زراعی بوده و در دراز مدت جایگزین مناسبی جهت حصول به توسعه پایدار است بدون شک فریدن نیز این باور را فلور غنی گیاهان گلدار منطقه برانگیخته است و گواه این مدعا زنبور دارانی است که در فصل مناسب در منطقه مستقر شده و دهها تن عسل برداشت نموده و عسل معروف گون و زول از آن جمله است.

 

ویژگیهای مراتع در حفظ آب و خاک:

 

وجود رویشگاههای مرتعی ریزش برف فراوان در فصل زمستان و بارندگیهای بهاره و پائیزه و بالا بردن ارتفاع منطقه در سطح دریا باعث گردیده که از حرکت آب و فرسایش خاک جلوگیری نماید و به نتیجه آن از ایجاد سیل جلوگیری بعمل آید و با نفوذ آب در خاک چشمه سارها و قناتها و چاهها مورد بهره برداری مناسب در امر کشاورزی قرار گیرد که متاسفانه در بعضی مناطق به علت تخریب مرتع میسر نشده و موجب گردیده مشکلاتی را برای ساکنان بوجود آید.

 

ویژگیهای مالکیت در مراتع:

 

تجربه و علم ثابت کرده است که در طبیعت بدون انسان روابطی بسیار پیچیده تر از رابطه طبیعت و انسان وجود دارد ولی طبیعت با این روابط پیچیده بین اجزا و خود قادر است به تعادل و تکامل برسد دخالت انسان می تواند این سیر تکامل را سرعت بخشد و یا آنرا کند نماید و در بعضی موارد به نابودی سوق دهد در چنین شرایطی انسانها های هر بخشی از جهان برای رفتار با طبیعت در اختیار خود اقتدار قانونی خاصی را تدوین و به اجرا در می آورد و آن جامعه در مدیریت موفق است که قانونمندی سازگاری با طبیعت و انسانها آنرا با نگرشی به تعالی طبیعت تدوین و به اجرا درآورد , مرتع جزیی از طبیعت است و انسان نیز در این جزء حضور دارد و ارتباط انسان و مرتع ارتباطی است طولانی مدت و شاید به قدمت تاریخ و این ارتباط از ابتدا به نفع انسان بصورت یکطرفه ادامه داشته و قانون مندیهای موجود نتوانسته این ارتباط را متعادل نماید.

در کشور عزیز ایران نیز از سال ۱۳۰۷ قوانینی در رابطه با مراتع تدوین میگردد و قبل از آن هیچگونه قانونی توسط دولتهای وقت تدوین نشده بلکه قوانینی در رابطه با املاک خالصه بوده است که دارای ضوابط و مقررات خاص خود بوده است و در شهرستان فریدن نیز از این موضوع مستثنی نبوده که اشاره ای به املاک خالصه به شرح ذیل می شود:

 

املاک خالصه:

 

املاکی بوده که مالکیت آن در اختیار دولت قرار داشته و مبداء پیدایش خالصه متفاوت است و تاریخ این نوع زمینداری را به دوران قبل از اسلام (دوره ساسانیان) نسبت می دهند که به دو صورت ۱خالصات تیولی بوده که صاحبان آن مکلف بوده اند عده ای سرباز آماده کنند که این نوع خالصجات اکثراً در مناطق عشایری قرار داشت ۲خالصات انتقالی بود که اکثراً از طرف دیوان با حق انتقال به اشخاص واگذار میگردید ۳-خالصات دیوانی بود که در تصرف کامل دیوان قرار داشت و در سالهای اول مشروطیت بعضی از این خالصه ها به اشخاص فروخته شد در سالهای ۱۳۱۱۱۳۱۲-۱۳۱۴-۱۳۱۶-۱۳۳۴ قوانینی در رابطه با املاک خالصه در ایران تدوین میگردد که در سال ۱۳۳۴ لایحه قانون فروش خالصجات تصویب شد و وزارت کشاورزی مکلف بود خالصجات اعم از قراء و مزارع و اراضی و قنوات دائر و بایر و مستغلات و ابنیه را (به استثناء مراتع و جنگلهای طبیعی) به زارعین و متصرفین آن واگذار نماید.

در شهرستان فریدن نیز در سالهای ۱۳۱۱ بر اساس سوابق موجود حدود ۲۰ پلاک یا بلوک که از قبل تحت عنوان مراتع خالصه مطرح بوده اند شناسایی و توسط نماینده اداره مالیه اظهار نامه ثبتی تدوین شده و در سال ۱۳۳۶ آگهی تحدید حدود ثبت املاک مراتع دولتی یک قسمت از بخش ۱۳ شهرستان فریدن منتشر میگردد و بعد از آن هیچ اقدامی در رابطه با مراتع صورت نمی گیرد و تا اینکه با تصویب قانون ملی شدن جنگلها و مراتع معمولاً از سال ۱۳۴۶ به بعد قانون ماده ۲۰ و ۵۶ و ماده ۲ بمنظور مشخص شدن حدودات مراتع و مستثنیات در شهرستان فریدن نیز اقداماتی انجام گردیده که با بررسی بعمل آمده حدود ۱۷۵ هزار هکتار از عرصه های فریدن اجرای قانون شده وبعضاً اسناد مالکیت مراتع به دولت جمهوری اسلامی صادر شده است.

 

نتیجه:

 

با عنایت به آنچه که در خصوص ویژگیهای مراتع فریدن برشمرده شد واقعیت این امر هویداست که منطقه در ابعاد مختلف در بخش منابع طبیعی از توان وپتانسیلهایی برخوردار است که هر یک از موارد برشمرده اگر به فعل در آید چاره بسیاری از درد ها و ناهنجاریهای منطقه را می نماید ولی متاسفانه چنانچه شاهد هستیم علی الرغم وجود انواع استعداد ها و قابلیتها امروزه مراتع بر اثر عدم بهره برداری صحیح از مراتع توسط دامداران و بعضی محصولات فرعی توسط عده ای افراد ناآگاه و سود جو, آتش سوزی مراتع , شخم و شیار و بهره برداری غیر اصولی, عدم وجود اعتبار و امکانات کافی و رعایت نکردن ظرفیت مراتع , عدم وجود طرح و برنامه ای مدون بمنظور استفاده صحیح از جاذبه گردشگری و اکو توریسم , اهمیت ندادن به درختکاری و ایجاد فضای سبز و جنگلی موارد دیگری برای ادارات منابع طبیعی و طبیعت دوستان مشکلات مضاعفی ایجاد کرده و علی الرغم همدلی و هماهنگی خوبی که در شهرستان فریدن در صیانت و حفاظت از مراتع بین مسئولین زیربط وجود دارد انتظار می رود مسئولین محترم مملکتی جهت بهره گیری از توان و قابلیتهای موجود و برنامه ریزی مدون جهت ایجاد طرح تعادل دام و مرتع و همچنین تامین اعتبارات کافی و مورد نیاز بتوانیم این انفال که متعلق به حضورت رسول (ص) میباشد برای استفاده نسل حاضر و آینده محافظت نموده و همانطویکه رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اله خامنه فرمودند بتوانیم فرهنگ منابع طبیعی را به معارف عمومی تبدیل کنیم .